-3.jpg)
یک‌شنبه گذشته (۱۰ بهمن - ۲۹ ژانویه) برای نخستین
بار در تاجیکستان جشن "سده" به طور رسمی تجلیل شد.
مراسم تجلیل از این جشن باستانی در "باغ ارم" شهر دوشنبه،
پایتخت تاجیکستان، با شرکت گروه‌های رقص و
ارکستر فیلارمونیک دولتی تاجیکستان و با تشکیل نمایشگاه
هنرهای دستی و غذا و محصولات کشاورزی انجام شد.
مردم زیادی در این روز در باغ ارم جمع شده بودند و
در بیرون دروازه ورودی آن هم بازار مکاره گل و نهال
برگزار شد و عده‌ای از ساکنان شهر دوشنبه و نواحی
اطراف آن برای نشاندن در باغ‌ها و مزارع خود نهال می‌خریدند.
تجلیل از این جشن باستانی به ابتکار وزارت فرهنگ تاجیکستان صورت گرفته و هدف از آن احیای جشن‌ها و سنن باستانی مردم این کشور
خوانده شده است. به این مناسبت عبدالجبار رحمان‌زاده و روشن رحمانی، دو محقق ادبیات و فولکلور، مقاله‌ای درباره جشن مردمان
ایرانی در سایت خبرگزاری رسمی "خاور" انتشار داده‌اند.
در این مقاله آمده که طی دوران استقلال تاجیکستان کارهای زیادی در زمینه احیای آیین‌های کهن انجام شده و از جمله درباره نوروز
و مهرگان و نقش آن‌ها در روزگار مردم تاجیک کارهای علمی "ارزشمندی" تالیف شده‌اند. ولی درباره جشن "سده" پژوهش‌های علمی
اندکی صورت گرفته و تجلیل از آن "به طور درست" به راه مانده نشده (انجام) است.
این در حالی است که به نوشته مؤلفان، چند سال پیش امامعلی رحمان، رئیس جمهوری تاجیکستان، طی یک سخنرانی گفته بود
که "برای خلق تاجیک جشن سده مثل جشن مهرگان تاریخ قدیم دارد و باید از نو احیا گردد.".jpg)
آن‌ها در مقاله خود زیر عنوان "احیای جشن سده از شرافت استقلال
دولتی (تاجیکستان) است" می‌نویسند: "متاسفانه، به این مسئله کم اهمیت داده شد.
ولی با باوری (اطمینان) می‌توان گفت که آن (جشن سده) امسال در کشور در دایره سنت‌های
این جشن ملی به طور خاص برگزار خواهد شد."
"جشن آتش و روشنایی"
جشن "سده" که در میان برخی از مردمان ایرانی به شیوه‌های مختلف هنوز هم تجلیل می‌شود، به جشنی گفته می‌شود
که ۱۰ بهمن (۲۹ ژانویه) برگزار می‌شود و به گفته ابوریحان بیرونی، مؤرخ معروف، نام آن به این خاطر "سده" است
که پنجاه روز و پنجاه شب (که صد را تشکیل می‌دهد) قبل از نوروز برگزار می‌شود.
طبق روایات تاریخی، این جشن که گاه "جشن آتش" هم نامیده می‌شود، به اسطوره کشف آتش از سوی هوشنگ، از پادشاهان
افسانه‌ای پیشدادی ایران زمین ربط داده می‌شود که این اسطوره در شاهنامه بازتاب یافته است:
یکی روز شاه جهان سوی کوه، گذر کرد با چند کس هم گروه پدید آمد از دور چیز دراز، سیه رنگ و تیره تن و تیزتاز
دو چشم از بر سر چو دو چشمه خون، ز دود دهانش جهان تیره گون نگه کرد هوشنگ باهوش و سنگ، گرفتش یکی سنگ و
.jpg)
شد پیشچنگ به زور کیانی بیازید دست، جهان سوز مار از جهانجو بجست برآمد
به سنگ گران سنگ خرد، هم آن و هم این سنگ بشکست خرد
فروغی پدید آمد از هردو سنگ، دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ نشد مار کشته،
ولیکن ز راز، پدید آمد آتش از آن سنگ باز طبق این روایت، هوشنگ پس
از آن جشنی برپا کرده و آن را "سده" نام کرده است و آیین محترم داشتن آتش نزد
ایرانیان باستان هم گویا از آن دوران منشاء می‌گیرد.
یکی جشن کرد آن شب و باده خورد، "سده" نام آن جشن فرخنده کرد ز هوشنگ ماند این "سده" یادگار، بسی باد چون او
دگر شهریار جشن سده در ادب پارسی استادان رحمانی و رحمان‌زاده در کنار این اسطوره از روایات دیگری
هم در باره تاریخ پیدایش جشن "سده" یادآور شده‌اند. آن‌ها همچنین با استناد به نوشته‌های مهرداد بهار، اسطوره شناس معروف ایرانی،
نوشته‌اند که این جشن در چهلمین روز از شب یلدا برگزار می‌شود که آغاز چله زمستان و زایش خورشید یا میترا است و "سده" هم
در پایان چله برگزار می‌شود، زمانی که چله خورشید سپری می‌شود.
به نوشته مؤلفان، جشن سده در دوران فرمانروایی سامانیان و غزنویان هم با شکوه خاصی تجلیل می‌شده است. از جمله در تاریخ
بیهقی درباره تجلیل از این جشن در زمان غزنویان آمده است: "و سده فراز آمد، نخست شب امیر بر آن لب جوی آب که شراعی زده بودند،
بنشست و ندیمان و مطربان بیامدند و آتش به هیزم زدند و پس از آن شنیدم که قریب ده فرسنگ فروغ آن آتش بدیده بودند و کبوتران
نفت اندود بگذاشتند و ددگان به قاراندوده و آتش زده دویدن گرفتند و چنان سده‌ای بود که دیگر آنچنان ندیدم و آن به خرمی به پایان آمد."
به گفته استادان رحمانی و رحمان‌زاده، جشن سده در آثار شعرای دیگر کلاسیک پارسیگو نیز مورد ستایش قرار گرفته است.
از جمله آن‌ها با اشاره به مقاله‌ای از یوگنی برتلس، خاورشناس معروف روس، آورده اند که عنصری، شاعر معروف در
قصیده‌ای از جسن سده چنین ستایش کرده است:.jpg)
سده جشن ملوک نامدار است، ز افریدون و از جم یادگار است
زمین امشب تو گویی کوه طور است، کز او نور تجلی آشکار است
منوچهری نیز در ستایش این جشن باستانی گفته
جشن سده امیرا، رسم کبار باشد، این آیین کیومرث و اسفندیار باشد
خاقانی هم در غزلی از جشن سده یاد کرده است:
آن شب که شب سده بود در کویت، آتش دل من باد و چلیپا مویت.
"جشن کشاورزان"
به نوشته استادان رحمانی و رحمان‌زاده، برخی از آیین‌ها و رسوم امروزی تاجیکان که به گرامی داشتن آتش و
روشنایی مرتبط هستند، به احتمال زیاد از جشن سده سرچشمه می‌گیرند.
در مقاله آنان آمده است: "حالا هم هنگام جشن عروسی در بخارا، سمرقند، بدخشان، ختلان، ناحیه‌های سغد و بعضی جایهای وادی
حصار عروس را از گرد آتش می‌گرداندن، شمع روشن نمودن و یا در بین تمام تاجیکان پس از مرگ سه روز چراغ خانه
را خاموش نکردن به نظر می‌رسند که از آیین گذشته ما سرچشمه گرفته‌اند."
مؤلفان این مقاله ضمن این که خواستار احیای سنت‌های جشن سده شده‌اند، از جمله پیشنهاد کرده‌اند که در این جشن عروسک‌هایی
"چون رمز خورشید عالم تاب" تهیه و رمز "بابای دهقان که در انتظار بهار و نوروز است" نمایش داده شوند. در برابر این، "همچون
رمز زمستان و سرد و جادوگر" تمثال پیرزن عجوزه‌ای هم ساخته شود و "با چهره مسخره آمیز و خنده‌دار برای تماشابینان پیشکش گردد.".jpg)
این دو استاد شناخته ادبیات و فولکلور همچنین جشن سده را یک جشن کشاورزی و
کشاورزان خوانده و ابراز امیدواری کرده‌اند که تجلیل از آن مردم عمدتا کشاورز
تاجیکستان را دل‌گرم سازد.
آن‌ها نوشته‌اند: "امید داریم که جشن سده نیز به صفت یک جشن ملّی و مردمی
نه تنها برای دلخوشی و ضیافت برگزار می‌شود، بلکه مدگار کشاورزان شده، برای
رشد باغداری و تاکپروری، گُلکاری و گل‌پروری، چارواداری و زراعتکاری و
در مجموع آبادکاری مساعدت می‌نماید و منبعد باز هم گسترش می‌یابد."
طی دو دهه اخیر دولت تاجیکستان تلاشهایی برای احیای سنت‌ها و جشن‌های ملی و باستانی به خرج داده، ولی همزمان گروه‌های تندرو
مذهبی با برخی از این اقدامات مخالفت ورزیده و این آیین‌ها را مغایر با اسلام خوانده‌اند.